Uzależnienia behiawioralne
Komputery i telefony dają nieograniczony dostęp do sieci internetowej, pozwalający dorosłym, młodzieży, a także dzieciom, na korzystanie z Internetu niemalże wszędzie. Świat wirtualny, w którym media społecznościowe czy gry online oferują natychmiastową rozrywkę, staje się często powodem problemów psychologicznych. Pedagodzy i psychologowie coraz częściej zwracają uwagę na niebezpieczeństwo „cyberuzależnień”, na które narażone są w głównej mierze dzieci i młodzież. Uzyskanie satysfakcji płynącej z wygranej w grze lub radość ze zdobytych „lajków” mogą łatwo przerodzić się w zespół objawów. Charakteryzuje się on zwielokrotnionym powtarzaniem zachowania, które w początkowej fazie wywołuje stan euforii. Takie utrwalone wzorce czynności, które negatywnie wpływają na funkcjonowanie człowieka, noszą nazwę uzależnień behawioralnych
Na podstawie doświadczeń pracowników Centrum Szkoleniowo-Terapeutycznego SELF w pracy z dziećmi i młodzieżą oraz analizy dostępnej literatury i aktualnych badań, można zauważyć rosnące zainteresowanie ze strony młodych ludzi mediami, w szczególności Internetem i grami komputerowymi.
Trudności w kontaktach z rówieśnikami, czy problemy w domu, powodują często poczucie osamotnienia wśród młodych ludzi. Towarzyszyć temu mogą również brak wsparcia, „pomysłu na siebie” czy atrakcyjnych form spędzania czasu wolnego. Brak wystarczającej wiedzy wśród młodych ludzi na temat mechanizmów oraz konsekwencji uzależnień behawioralnych prowadzi do eksperymentowania z nowościami, do których dzieci i młodzież mają łatwy dostęp, a więc do uciekania w świat wirtualny. Współcześnie okres dorastania odbywa się w obliczu narastających zagrożeń związanych z rozwojem cywilizacji, a przede wszystkim nowych technologii. W związku z tym duży wpływ na dorastającą młodzież mają nasilające się zagrożenia tj.:
uzależnienie od gier komputerowych,
cyberprzemoc,
stykanie się z nieodpowiednimi treściami zamieszczanymi w Internecie i związane z tym zaburzenia rozwojowe i zdrowotne.
Zarówno wychowawcy, jak i sama młodzież często nie zdają sobie sprawy z wagi zagrożeń płynących z poruszania się w świecie wirtualnym. Brak wiedzy z zakresu profilaktyki niebezpiecznego korzystania z sieci skutkuje występowaniem zachowań ryzykownych i mechanizmów uzależnień behawioralnych. Kształtowanie prawidłowego i bezpiecznego funkcjonowania w cyfrowym środowisku staje się priorytetowym zadaniem wychowawczym – do jego realizacji niezbędna jest wiedza zarówno na temat przeciwdziałaniu uzależnieniom tj.: uzależnienie od gier komputerowych i Internetu, zjawisku cyberprzemocy, jak również propagowania alternatywnych form spędzania czasu wraz z motywowaniem do kreowania zdrowego i aktywnego stylu życia.
Mając na uwadze potrzeby uczniów i nauczycieli dotyczące profilaktyki uzależnień behawioralnych, Centrum Szkoleniowo-Terapeutyczne SELF już od siedmiu lat realizuje autorski projekt skierowany do szkół podstawowych „Młodzież i dzieci od dziś bezpieczni w sieci”, którego głównym celem jest poszerzenie wiedzy pedagogów i ich wychowanków z zakresu uzależnień czynnościowych, w tym nadużywania komputera i Internetu. Realizowany program gwarantuje wzrost wiedzy i świadomości na temat zagrożeń cyfrowych nie tylko u uczniów, ale również u nauczycieli, co przyczynia się do weryfikacji przekonań dotyczących świata wirtualnego i zmian w codziennym postępowaniu. Realizacja zajęć warsztatowych oraz spotkań dyskusyjnych wychowawcami prowadzonych w ramach zrealizowanych programów potwierdziła wstępną diagnozę dotyczącą tego, iż jednym z głównych zagrożeń, na jakie narażeni są młodzi ludzie, są zagrożenia cyberprzestrzeni i ryzyko uzależnienia od nowych mediów, w tym Internetu, hazardu czy gier komputerowych. Jedną z głównych przyczyn takiego stanu rzeczy jest urok świata wirtualnego dla młodych odbiorców. Niesie to za sobą konieczność tworzenia coraz to nowszych, atrakcyjnych sposobów spędzania czasu wolnego przez dzieci i młodzież oraz kształtowanie w nich umiejętności właściwego gospodarowania czasem własnym.
Aby objąć działaniami profilaktycznymi jak najszersze grono odbiorców w każdej z edycji programu, do projektu zapraszani byli uczniowie, którzy dotychczas nie brali udziału w tego typu zajęciach.
W odpowiedzi na istniejące potrzeby oraz w oparciu o dotychczasowe doświadczenia w realizacji programów profilaktycznych, działaniami w ramach programu objęci zostali uczniowie z klas IV-VIII szkoły podstawowej. Treści przekazywane podczas zajęć dostosowywane były do wieku, potrzeb i możliwości uczestników w obszarze tematów objętych programem.
W wyniku realizacji projektu „Młodzież i dzieci od dziś bezpieczni w sieci” Centrum Szkoleniowe SELF objęło profilaktykami kilkanaście tysięcy uczniów szkół podstawowych oraz kilkaset pedagogów. Realizacja zajęć profilaktyczno-edukacyjnych dotyczących uzależnień behawioralnych dla uczniów przeprowadzono z wykorzystaniem aktywnych metod pracy z grupą, a w tym m.in.: elementów pedagogiki zabawy, psychodramy czy metod projekcyjnych. W celu zwiększenia atrakcyjności realizowanych zajęć dla dzieci i młodzieży zostały one poprowadzone w oparciu o założenia grywalizacji z uwzględnieniem współczesnych trendów i form spędzania czasu wolnego bez uzależnień. Ponadto w kolejnych edycjach w programie zajęć dla uczniów zawarte zostały zagadnienia dotyczące rozwijania praktycznych umiejętności z zakresu zarządzania sobą w czasie – uwzględniono metody i techniki ukazujące efektywne sposoby planowania czasu na naukę, odpoczynek, jak i korzystanie z mediów.
Równolegle z przeprowadzanymi zajęciami prowadzona była ich ewaluacja. Pozwalało to na aktualną analizę realizowanych warsztatów, dzięki której na bieżąco wprowadzano zmiany tak, by treść przekazywana była jak najbardziej przystępna i odpowiadająca na potrzeby grupy odbiorców. Ocena działań pozwoliła na wyciagnięcie wniosków z realizacji projektu oraz wysunięcie uwag i zaleceń do dalszych działań podejmowanych przez Centrum w zakresie profilaktyki uzależnień behawioralnych. Przeprowadzone działania ewaluacyjne, w tym wywiady z uczestnikami poszczególnych działań wskazały, że warsztatowa forma pracy z praktycznymi ćwiczeniami pozwoliła uczestnikom na lepsze zapamiętanie omawianych tematów niż dotychczasowy udział w pogadankach czy wykładach na podobny temat. Informacje od uczestników pozwoliły ubogacić każdą kolejną edycję o nowe elementy działań profilaktycznych dotyczących przeciwdziałaniu uzależnieniom behawioralnym.
Coraz większy dostęp do sprzętów elektronicznych daje nam wiele możliwości, jednak stwarza też zagrożenia, których powinniśmy być świadomi. Profilaktyka uzależnień behawioralnych u dzieci i młodzieży pozwala przeciwdziałać niebezpieczeństwu uzależnień czynnościowych, jak również daje możliwości świadomego korzystania ze świata wirtualnego.
